Führer durch das mittelalterliche Jenseits : eine Übersicht

Title: Führer durch das mittelalterliche Jenseits : eine Übersicht
Variant title:
  • Guide of medieval otherworld : an overview
Author: Slíva, Jan
Source document: Graeco-Latina Brunensia. 2018, vol. 23, iss. 2, pp. 127-146
Extent
127-146
  • ISSN
    1803-7402 (print)
    2336-4424 (online)
Type: Article
Language
License: Not specified license
 

Notice: These citations are automatically created and might not follow citation rules properly.

Abstract(s)
A guide of an underworld tour is one of the significant features in medieval visionary literature as well as in ancient catabases and Jewish-Christian apocalyptic. It represents an archetype and universal motif of many otherworld journeys through the centuries and cultures. This paper based on a huge collection of sources investigates this topos in medieval visionary accounts composed between the 6th and 13th century. Here the most frequent appearing guide figure is an angel, especially an archangel or a guardian angel. In many other visions a saint holds the role of an instructor and protector. It is almost always possible to find a closer relation between the saint and the visionary – a kind of patronage (personal or local patron). The third usual guide type represents a human connected to the visionary with a spiritual bond (confrère, superior) or a blood relationship (family member). This paper introduces a short characteristic of these three basic otherworld guides and offers a list of all visionary records from the mentioned period including this figure.
References
[1] Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon, XVI (1999). Herzberg: Traugott Bautz.

[2] Bibliotheca Sanctorum, IV (1964). Roma: Istituto Giovanni XXIII della Pontificia Università Lateranense.

[3] Davidson, G. (1967). A Dictionary of Angels: Including the Fallen Angels. New York: The Free Press.

[4] Jenni, E., & Westermann, C. (Eds.). (1978). Theologisches Handwörterbuch zum Alten Testament, I. München: Chr. Kaiser Verlag – Zürich: Theologischer Verlag.

[5] Krauss, H. (2001). Kleines Lexikon der Engel: Von Ariel bis Zebaoth. München: C. H. Beck.

[6] Lexikon des Mittelalters, CD-ROM Ausgabe (2000). Stuttgart – Weimar: J. B. Metzler.

[7] Krusch, B. (Ed.). (1896). Vita patrum Iurensium Romani, Lupicini, Eugendi (MGH, SSRM, 3; pp. 125–166). Hannoverae: Impensis Bibliopolii Hahniani.

[8] Krusch, B. (Ed.). (1951). Gregorii episcopi Turenensis libri historiarum X (MGH, SSRM, I,1). Hannoverae: Impensis Bibliopolii Hahniani.

[9] Garvin, J. N. (Ed.). (1946). The Vitas sanctorum patrum emeretensium: Text and Translation, with an Introduction and Commentary. Washington: Catholic University of America Press.

[10] Carozzi, C. (1994). Le voyage de l'âme dans l'au-delà d'après la littérature latine (Ve–XIIIe siècle) (pp. 677–692). Rome: École française de Rome.

[11] Krusch, B. (Ed.) (1910). Vita Sadalbergae abbatissae Laudunensis (MGH, SSRM, V; pp. 40–66). Hannoverae: Impensis Bibliopolii Hahniani.

[12] Krusch, B., & Levison, W. (Eds.). (1910). Visio Baronti monachi Longoretensis (MGH, SSRM, V; pp. 368–394). Hannoverae et Lipsiae: Impensis Bibliopolii Hahniani.

[13] Lapidge, M. (Ed.), Monat, P., & Robin, P. (Transl.). (2005). Beda Venerabilis: Historia ecclesiastica gentis Anglorum (SC, 489–91). Paris: Cerf.

[14] Migne, J. P. (Ed.). (1863). Sancti Valerii abbatis Opuscula (PL, 87; pp. 421–458). Paris: J. P. Migne.

[15] Tangl, M. (Ed.). (1916). Die Briefe des heiligen Bonifatius und Lullus (MGH, ES, I). Berolini: Apud Weidmannos.

[16] Colgrave, B. (Ed.). (1956). Felix's Life of Saint Guthlac: Introduction, Text, Translation and Notes. Cambridge: Cambridge University Press.

[17] Dümmler, E. (Ed.). (1881). Aedilvulfi Carmen (MGH, PPL, I; pp. 582–604). Berolini: Apud Weidmannos.

[18] Dümmler, E. (Ed.). (1884). Walahfridi Strabi Carmina (MGH, PPL, II; pp. 259–473). Berolini: Apud Weidmannos.

[19] Pertz, G. H. (Ed.). (1826). Annalium Bertinianorum pars secunda auctore Prudentio, Trecensi episcopo (MGH, SS, I; pp. 429–454). Hannoverae: Impensis Bibliopolii Hahniani.

[20] Houben, H. (Ed.). (1976). Visio cuiusdam pauperculae mulieris: Überlieferung und Herkunft eines frühmittelalterlichen Visionstextes (mit Neuedition). Zeitschrift für Geschichte des Oberrheins, 124, 31–42.

[21] Hartmann, W. (Ed.). (1984). Die Konzilien der karolingischen Teilreiche 843–859 (MGH, LL, Concilia, III). Hannoverae: Impensis Bibliopolii Hahniani.

[22] Pertz, G. H. (Ed.). (1829). Vita s. Anskarii (MGH, SS, II; pp. 683–725). Hannoverae: Impensis Bibliopolii Hahniani.

[23] Dümmler, E. (Ed.). (1881). Alcuini carmina (MGH, PPL, I; pp. 160–351). Berolini: Apud Weidmannos.

[24] Migne, J. P. (Ed.). (1852). Hincmarus Rhemenensis: De Visione Bernoldi Presbyteri. In Idem (Ed.), Hincmari Rhemenensis archiepiscopi opera omnia (Tomus Prior; PL, 125; col. 1115–1119). Paris: J. P. Migne.

[25] Wattenbach, W. (Ed.). (1875). Aus Petersburger Handschriften. Anzeiger für Kunde der deutschen Vorzeit, 22, 72–74.

[26] Hardy, T. D. (Ed.). (1840). Willelmi Malmesbiriensis monachi Gesta regum Anglorum atque historia novella (Vol. I). Londoni: Sumptibus Societatis.

[27] Migne, J. P. (Ed.). (1853). Bridfertus Ramesiensis monachus: Sancti Dunstani vita (PL, 139; col. 1424–1456). Paris: J. P. Migne.

[28] Leclercq, J. (Ed.). (1969). Une redaction en prose de la "Visio Anselli" dans un manuscrit de Subiaco. Benedictina, 1, 188–195.

[29] Pertz, G. H. (Ed.). (1848). Chronicon Hugonis monachi Virdunensis et Divionensis, abbatis Flaviniacensis (MGH, SS, VIII; pp. 288–502). Hannoverae: Impensis Bibliopolii Hahniani.

[30] Migne, J. P. (Ed.). (1853). Petrus Damiani: De variis miraculosis narrationibus. In Idem (Ed.), S. Petri Damiani opera omnia. Tomus secundus (PL, 145; col. 571–590). Paris: J. P. Migne.

[31] Arnold, T. (Ed.). (1965, reprint). Symeonis monachi Historia Dunelmensis ecclesiae. In Idem (Ed.), Symeonis monachi opera omnia. (Tom. I; RS 75/1). Wiesbaden: Kraus Reprint.

[32] Schmidt, P. G. (Ed.). (1989). Otloh von St. Emmeram: Liber Visionum (MGH, QG, XIII). Weimar: Hermann Böhlaus Nachfolger.

[33] Rule, M. (Ed.). (1884). Eadmeri Historia Novorum in Anglia, et opuscula duo de Vita sancti Anselmi et quibusdam miraculis ejus (RS, 81; pp. 305–424). London: Longman and Co.

[34] Staats, S. (Ed.). (1995). Vision of an Augustinian Canon in Lorraine: Echoes of the Investiture Conflict in the Diocese of Metz at the Beginning of the Twelfth Century. Analecta Bollandiana, 113, 127–146.

[35] Schmidt, P. G. (Ed.). (1997). Visio Alberici: Die Jenseitswanderung des neunjährigen Alberich in der vom Visionär um 1127 in Monte Cassino revidierten Fassung. Stuttgart: Steiner.

[36] Dugdale, W. (Ed.). (1849). Cartae ad prioratum S. Bartholomaei in Smithfelde. In Idem (Ed.), Monasticon Anglicanum (Vol. VI/1; pp. 291–296). London: T. G. March.

[37] Farmer, H. (Ed.). (1957). The Vision of Orm. Analecta Bollandiana, 75, 72–82. | DOI 10.1484/J.ABOL.4.01161

[38] Plötz, R., & Röckelein, H. (1999). Die Vision des Heinrich von Ahorn und das Kloster St. Georgenberg. In K. Herbers (Ed.), Stadt und Pilger: Soziale Gemeinschaften und Heiligenkult (pp. 29–68). Tübingen: Gunter Narr Verlag.

[39] Acta Sanctorum Full-Text Database (2001). Vita Ioannis a Mathera auctore anonymo (AASS, Jun. IV, 1707, pp. 41–58). Cambridge: Chadwyck-Healey.

[40] Migne, J. P. (Ed.). Petrus Venerabilis: De miraculis libri duo. In Idem (Ed.), Petri Venerabilis abbatis Cluniacensis noni opera omnia (PL, 189, col. 851–954). Paris: J. P. Migne.

[41] Easting, R., & Sharpe, R. (Eds.). (2013). Peter of Cornwall's Book of Revelations. Oxford – Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies.

[42] Migne, J. P. (Ed.). (1863). Helinandi Frigidi montis monachi Chronicon. In Idem (Ed.), Helinandi Frigidi montis monachi necnoc Guntheri Cisterciensis opera omnia (PL, 212; col. 771–1081). Paris: J. P. Migne.

[43] Migne, J. P. (Ed.). (1855). Henrici Salteriensis Tractatus de Purgatorio Sancti Patricii Hibernorum apostoli (PL, 180; col. 973–1004). Paris: J. P. Migne.

[44] Migne, J. P. (Ed.). (1855). Joannes monachus s. Laurentii Leodiensis: Visio status animarum post mortem (PL, 180; col. 177–186). Paris: J. P. Migne.

[45] Pfeil, B. (Ed.). (1999). Die "Vision des Tnugdalus" Albers von Lindberg: Literatur- und Frömmigkeitsgeschichte im ausgehenden 12. Jahrhundert (Mikrokosmos: Beiträge zur Literaturwissenschaft und Bedeutungsforschung, 54). Frankfurt am Main: Peter Lang.

[46] Roth, F. W. E. (Ed.). (1884). Die Visionen der. hl. Elisabeth und die Schriften der Aebte Ekbert und Emecho von Schönau. Brünn: Verlag der "Studien aus dem Benedictiner- und CisterienserOrden".

[47] Constable, G. (Ed.). (1980). The Vision of Gunthelm and Other Visiones Attributed to Peter the Venerable. Cluniac Studies, 6, 92–114.

[48] Birkett, H. (Ed.). (2012). Visions of the Other World from the Cistercian Monastery of Melrose. Mediaeval Studies, 74, 101–141.

[49] Schmidt, P. G. (Ed.). (1988). Magnificus Cisterciensium ordo: Ordenkritik in einer Jenseitsvision. Mittellateinisches Jahrbuch, 23, 82–90.

[50] Stevenson, J. (Ed.). (1847). Libellus de vita et miraculis s. Godrici, heremitae de Finchale auctore Reginaldo monacho Dunelmensi. London: J. B. Nichols and Son – Edinburgh: Laing and Forbes.

[51] Acta Sanctorum Full-Text Database (2001). Vita Christinae virginis, cognomento Mirabilis auctore Thoma Cantipratano (AASS; Jul. V, 1727, pp. 650–660). Cambridge: Chadwyck-Healey.

[52] Sauvage, E. P. M. (Ed.). (1883). Vitae B. Petri Abrincensis et B. Hamonis: Monachorum Coenobii Sviniacensis in Normannia. Analecta Bollandiana, 2, 479–500.

[53] Kompatscher Gufler, G. (Ed.). (2005). Herbert von Clairvaux und sein Liber miraculorum. Die Kurzversion eines anonymen bayerischen Redaktors: Untersuchung, Edition und Kommentar (Lateinische Sprache und Literatur des Mittelalters, 39). Bern: Peter Lang.

[54] Stein, E. (Ed.). (1995). Leben und Visionen der Alpais von Cudot (1150–1211): Neuedition des lateinischen Textes mit begleitenden Untersuchungen zu Autor, Werk, Quellen und Nachwirkung, Tübingen: Gunter Narr Verlag.

[55] Migne, J. P. (Ed.). (1855). Reineri monachi Lacrymarum libelli tres (PL, 204; col. 153–180). Paris: J. P. Migne.

[56] Constable, G. (Ed.). (1956). The Vision of a Cistercian Novice. In G. Constable, & J. Kritzeck (Eds.), Petrus Venerabilis 1156–1956: Studies and Texts Commemorating the Eighth Centenary of his Death (Studia Anselmiana, 40; pp. 95–98). Rome: Herder.

[57] Assmann, E. (Ed.). (1979). Godeschalcus und Visio Godeschalci: Mit deutscher Übersetzung (Quellen und Forschungen zur Geschichte Schleswig-Holsteins, 74). Neumünster: K. Wachholtz.

[58] Schmidt, P. G. (Ed.). (1985). Die Vision von Vaucelles (1195/1196). Mittellateinisches Jahrbuch, 20, 155–163.

[59] Thurston, H. (Ed.). (1904). Visio monachi de Eynsham. Analecta Bollandiana, 22, 225–319. | DOI 10.1484/J.ABOL.4.00490

[60] Easting, R., & Sharpe, R. (Eds.). (2013). Peter of Cornwall's Book of Revelations. Oxford – Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies.

[61] Schmidt, P. G. (Ed.). (1978). Visio Thurkilli: Relatore, ut videtur, Radulpho de Coggeshall. Leipzig: Teubner.

[62] Visio cuiusdam viri religiosi. Ed. F. Böhner (1845). Zwei lateinische Gedichte aus dem Mittelalter. Zeitschrift für deutsches Alterthum, 5, 463–470.

[63] Visio prioris de Cogeshala. Ed. R. Easting, & R. Sharpe (2013). Peter of Cornwall's Book of Revelations (p. 294). Oxford – Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies.

[64] Visio Stephani. Ed. J. P. Migne (1862). Sancti Gregorii papae Dialogorum libri IV. In Idem (Ed.), Gregorii papae I. opera omnia (Tom. III, PL, 77; col. 384A–384B). Paris: J. P. Migne.

[65] Visio Sunniulfi. Ed. B. Krusch (1951). Gregorii episcopi Turenensis libri historiarum X (MGH, SSRM, I,1; p. 166). Hannoverae: Impensis Bibliopolii Hahniani.

[66] Visio unius fratris Claravallensis. Ed. G. Kompatscher Gufler (2005). Herbert von Clairvaux und sein Liber miraculorum. Die Kurzversion eines anonymen bayerischen Redaktors: Untersuchung, Edition und Kommentar (Lateinische Sprache und Literatur des Mittelalters, 39; pp. 285–286). Bern – Berlin – Bruxelles – Frankfurt am Main – New York – Oxford – Wien: Peter Lang.

[67] Visio Wanningi. Acta Sanctorum Full-Text Database (2001). De S. Waningo confessore. Aliud fragmentum vitae (AASS, Jan. I, 1643, p. 592). Cambridge: Chadwyck-Healey.

[68] Visio Wernheri. Ed. O. Abel, & L. Weiland (1868). Casus monasterii Petrishusensis (MGH, SS, XX; pp. 664–665). Hannoverae: Impensis Bibliopolii Hahniani.

[69] Visio Wolferadi. Ed. O. Abel, & L. Weiland (1868). Casus monasterii Petrishusensis (MGH, SS, XX; p. 661). Hannoverae: Impensis Bibliopolii Hahniani.

[70] Constable, G. (Ed.). (1956). The Vision of a Cistercian Novice. In G. Constable, & J. Kritzeck (Eds.), Petrus Venerabilis 1156–1956: Studies and Texts Commemorating the Eighth Centenary of his Death (Studia Anselmiana, 40; pp. 95–98). Rome: Herder.

[71] Emler, J. (Ed.). (1873). Život Vintíře poustevníka (FRB, I; pp. 337–346). Pragae: Nákladem Musea Království českého.

[72] Jiroušková, L. (2006). Die Visio Pauli: Wege und Wandlungen einer orientalischen Apokryphe im lateinischen Mittelalter unter Einschluß der alttschechischen und deutschsprachigen Textzeugen (Mittellateinische Studien und Texte, 34). Leiden – Boston: Brill.

[73] Kompatscher Gufler, G. (Ed.). (2005). Herbert von Clairvaux und sein Liber miraculorum. Die Kurzversion eines anonymen bayerischen Redaktors: Untersuchung, Edition und Kommentar (Lateinische Sprache und Literatur des Mittelalters, 39). Bern – Berlin – Bruxelles – Frankfurt am Main – New York – Oxford – Wien: Peter Lang.

[74] Migne, J. P. (Ed.). (1863). Helinandi Frigidi montis monachi Chronicon. In Idem (Ed.), Helinandi Frigidi montis monachi necnoc Guntheri Cisterciensis opera omnia (PL, 212, col. 771–1081). Paris: J. P. Migne.

[75] Migne, J. P. (Ed.). (1862). Sancti Gregorii papae Dialogorum libri IV. In Idem (Ed.), Gregorii papae I. opera omnia (Tom. III, PL, 77; col. 149–430). Paris: J. P. Migne.

[76] Migne, J. P. (Ed.). (1853). Venerabilis Guiberti Abbatis S. Mariae de Novigento opera omnia. In Idem (Ed.), De vita sua sive Monodiarum libri tres (PL, 156, col. 837–962). Paris: J. P. Migne.

[77] Ribbeck, O. (Ed.). (1895). Vergilius: Aeneis. Leipzig: Teubner.

[78] Schmidt, P. G. (Ed.). (1997). Visio Alberici: Die Jenseitswanderung des neunjährigen Alberich in der vom Visionär um 1127 in Monte Cassino revidierten Fassung. Stuttgart: Steiner.

[79] Benz, M. (2013). Gesicht und Schrift. Die Erzählung von Jenseitsreisen in Antike und Mittelalter. Berlin – Boston: De Gruyter.

[80] Carozzi, C. (1994). Le voyage de l'âme dans l'au-delà, d'après la littérature latine (Ve–XIIIe siècle). Rome: École française de Rome.

[81] Díaz y Díaz, M. C. (1985). Visiones del más allá en Galicia durante la Alta Edad Media. Santiago de Compostela: Biblioteca de Galicia.

[82] Dinzelbacher, P. (1993). Nova visionaria et eschatologica. Mediaevistik, 6, 45–85.

[83] Dinzelbacher, P. (1991). Revelationes (Typologie des sources du Moyen Âge occidental, 57). Turnhout: Brepols.

[84] Dinzelbacher, P. (1989). Mittelalterliche Visionsliteratur: Eine Anthologie. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft Darmstadt.

[85] Dinzelbacher, P. (1981). Vision und Visionsliteratur im Mittelalter (Monographien zur Geschichte des Mittelalters, 23). Stuttgart: Anton Hiersemann Stuttgart.

[86] Dinzelbacher, P. (1979). Reflexionen irdischer Sozialstrukturen in mittelalterlichen Jenseitsschilderungen. Archiv für Kulturgeschichte, 61(1), 16–34.

[87] Dus, J. A. (Ed.). (2007). Proroctví a apokalypsy: Novozákonní apokryfy III. Praha: Kosmas.

[88] Fros, H. (1988). Visionum medii aevi latini repertorium. In W. Verbeke, D. Verhelst, & A. Welkenhuysen (Eds.), The Use and Abuse of Eschatology in the Middle Ages (pp. 481–498). Leuven: Leuven University Press.

[89] Gaiffier de, B. (1945). La légende de S. Julien l'Hospitalier. Analecta Bollandiana, 63, 145–219.

[90] Gardiner, E. (1993). Medieval Visions of Heaven and Hell: A Sourcebook (Garland Medieval Bibliographies, 11). New York – London: Garland Publishing.

[91] Gebauer, Ch. (2013). Visionskompilationen: Eine bislang unbekannte Textsorte des Hoch- und Spätmittelalters (Arbeiten zur historischen und systematischen Theologie, 19). Berlin: Lit Verlag.

[92] Le Goff, J. (1998). Středověká imaginace [L'Imaginaire médiéval]. Praha: Argo.

[93] Schmidt, P. G. (Ed.). (1987). Die Vision des Bauern Thurkill: Visio Thurkilli mit deutscher Übersetzung. Leipzig: Teubner.

[94] Weitbrecht, J. (2011). Aus der Welt. Reise und Heiligung in Legenden und Jenseitsreisen der Spätantike und des Mittelalters. Heidelberg: Winter.

[95] Zaleski, C. (1993). Nah-Todeserlebnisse und Jenseitsvisionen vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Frankfurt am Main – Leipzig: Insel-Verlag.