Article
| Title: | Mirage of luxury? : Falke-Group pottery from the bordenland of Silesia, Lusatia, Brandenburg and Greater Poland |
| Variant title: | Zdání luxusu? : keramika Falkeho skupiny z pomezí Slezska, Lužice, Braniborska a Velkopolska |
| Author: | |
| Source document: | Archaeologia historica. 2021, vol. 46, iss. 2, pp. 577-609 |
| Extent: | 577-609 |
| ISSN: | 0231-5823 (print); 2336-4386 (online) |
| DOI: | 10.5817/AH2021-2-11 |
| Type: | Article (English) |
| Stable URL: | http://hdl.handle.net/11222.digilib/144703 |
| License: | CC BY-NC-ND 4.0 International |
PDF
Abstract(s):
Late medieval highly decorated Falke-Group stoneware, produces most likely in Lusatia, have been considered by scholars as a luxury product. More than a hundred fragment have been found in today's territory of Lubuskie voivodship, which in the turn of Late Middle Ages and Early Modern period was the borderland between Silesia, Lusatia, Brandenburg and Greater Poland. The analysis of the pieces from this area point to production in several different workshops, manufacturing also earthenware imitations. The context of analysed fragments indicate that they were used not only by aristocracy, nobility and clergy, but also aspiring burghers and possibly richer inhabitants of rural areas.
Pozdně středověká, bohatě zdobená kamenina Falkeho skupiny, vyráběná pravděpodobně v Lužici, je badateli obecně považována za luxusní zboží. Více než sto fragmentů této specifické skupiny nádob bylo nalezeno na území dnešního Lubušského vojvodství, které na přelomu pozdního středověku a raného novověku tvořilo pohraniční oblast mezi Slezskem, Lužicí, Braniborskem a Velkopolskem. Analýza nálezů z této oblasti poukazuje na jejich výrobu v několika různých dílnách, vyrábějících rovněž jejich keramické napodobeniny. Kontext analyzovaných fragmentů naznačuje, že byla používána nejen ve šlechtickém a církevním prostředí, ale znali ji také zámožní měšťané a případně bohatší obyvatelé venkova.
Pozdně středověká, bohatě zdobená kamenina Falkeho skupiny, vyráběná pravděpodobně v Lužici, je badateli obecně považována za luxusní zboží. Více než sto fragmentů této specifické skupiny nádob bylo nalezeno na území dnešního Lubušského vojvodství, které na přelomu pozdního středověku a raného novověku tvořilo pohraniční oblast mezi Slezskem, Lužicí, Braniborskem a Velkopolskem. Analýza nálezů z této oblasti poukazuje na jejich výrobu v několika různých dílnách, vyrábějících rovněž jejich keramické napodobeniny. Kontext analyzovaných fragmentů naznačuje, že byla používána nejen ve šlechtickém a církevním prostředí, ale znali ji také zámožní měšťané a případně bohatší obyvatelé venkova.
Keywords:
Falke-Group; medieval; stoneware; pottery; imitations; borderland; Lusatia; Silesia; Brandenburg; Greater Poland
Summary language: Czech
References:
[1] ANSORGE, J., 2002: Frühe valenzianische Lüsterware und Steinzeug der Falke Gruppe aus dem Grauen Kloster in Greifswald, Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern 9, 240–262.
[2] BARTHEL, H.-J., 1968: Das "Stiefelgefäß" von Erfurt, Ausgrabungen und Funde 13/5, 275–278.
[3] BERRY CH, J., 1994: The Idea of Luxury: A Conceptual and Historical Investigation. Cambridge.
[4] BEUTMANN, J., 2002: Schnabelschuh auf Trippe. Ein ungewöhnliches spätmittelalterliches Gefäßfragment aus Zwickau, Arbeits- und Forschungsberichte zur sächsischen Bodendenkmalpflege 44, 401–404.
[5] BŘICHÁČEK, P., 1997: Středověká kamenina Falkeho skupiny z hradu Landštejna, okr. Jindřichův Hradec. In: Život v archeologii středověku – Das Leben in der Archäologie des Mittelalters. Festschrift für Miroslav Richter und Zdeněk Smetánka (Kubková, J., ed.), 88–92. Praha.
[6] DĄBAL, J., 2009: Nowe znaleziska naczyń kamionkowych grupy Falkego z Gdańska. In: Acta Archaeologica Pomoranica III. XVI Sesja Pomorzoznawcza 22.–24. 11. 2007 r. Szczecin. Część 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych (Janowski A.–Kowalski, K.–Słowiński, S., edd.), 223–228. Szczecin.
[7] DOLEŽEL, J., 1998: Dvě středověké, keramické imitace. K odrazu dálkových kontaktů v místní materiální kultuře středověké Moravy. In: Ve službách archeologie. Sborník k 60. narozeninám RNDr. Vladimíra Haška, DrSc. (Kouřil, P.–Nekuda, R.–Unger, J., edd.), 59–65. Brno.
[8] DRNOVSKÝ, P., 2017: Nález zlomku kameninového poháru tzv. Falkeho skupiny na hradě Kumburku, okr. Semily, ASČ 21, 419–424.
[9] DZIEDZIC, P., 2009: Nowe odkrycie fragmentu naczyń "grupy Falkego" z Sulechowa– przyczynek do poznania bogato zdobionej kamionki gotyckiej, Lubuskie Materiały Konserwatorskie 6, 126–130.
[10] DZIEDZIC, P., 2010: Relikty najstarszego zielonogórskiego wodociągu, Z Otchłani Wieków 65/1–4, 129–138.
[11] DZIEDZIC, P.–KAŁAGATE, S., 2002: Badania archeologiczne na Zamku Piastowskim w Krośnie Odrzańskim (sezon 1998), Archeologia Środkowego Nadodrza 2, 65–186.
[12] FALKE VON, O., 1907: Gotisches Steinzeug von Dreihausen in Hessen, Kunst und Kunstwerk 10, 295–309.
[13] GABRIEL, F., 1987: České Švýcarsko očima archeologa. Děčín.
[14] GAIMSTER, D., 1997: German Stoneware 1200–1900. Archaeology and Cultural History. London.
[15] GAIMSTER, D., 1999: The Baltic Ceramic Market c. 1200–1600: An Archaeology of the Hanse, Fennoscandia Archaeologica 16, 59–69.
[16] GLINKOWSKA, B. et al., 2012: Glinkowska, B.–Krabath, S.–Bober-Tubaj, A.–Bojanowska, A.–Karpiński, M.–Olejniczak, A.–Orawiec, T.–Puk, A.–Szwed, R., U źródeł bolesławieckiej ceramiki. Bolesławiec jako jeden z ośrodków garncarstwa środkowoeuropejskiego od XV do XVII w. – Von den Anfängen der Bunzlauer Keramik – Funde des 15.–17. Jahrhunderts aus einem mitteleuropäischen Zentrum der Töpferei. Bolesławiec.
[17] GLINKOWSKA, B.–ORAWIEC, T., 2016: Ceramika naczyniowa protokamionkowa i kamionkowa. In: Książęca wieża mieszkalna w Siedlęcinie w świetle badań archeologicznych (Nocuń, P., ed.), 206–229. Siedlęcin – Pękowice – Kraków.
[18] GOŠ, V.–RYCHLÝ, M., 2016: Středověká kamenina na Jesenicku, VVM LXVIII, 324–328.
[19] GWOŹDZIK, A., 2004: Międzyrzeckie naczynia typu "Dreihausen" w świetle dotychczasowych badań nad kamionką gotycką. In: Ziemia międzyrzecka. Szkice z dziejów pogranicza (Tureczek, M.–Mykietów, B., edd.), 85–96. Międzyrzecz – Zielona Góra.
[20] HASSE, M., 1979: Neues Hausgerät, neue Häuser, neue Kleider – Eine Betrachtung der städtischen Kultur im 13. und 14. Jahrhundert sowie ein Katalog der metallenen Hausgeräte, Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters 7, 7–83.
[21] HENKER, J., 2019: Dorfkernforschung in Klein Görigk. Keramik als Quelle zur historischen Entwicklung eines Niederlausitzer Dorfes. Wünsdorf.
[22] HOLL, I., 1990: Ausländische Keramikfunde in Ungarn (14.–15. Jh.), Acta Archaeologica Academia Scientiarium Hungaricae 42, 209–266.
[23] HORSCHIK, J., 1971. Beiträge zur Herkunftsfrage einer Gotischen Steinzeug-Gruppe und Aufführung ihres heutigen Bestandes, Keramos 53/54, 11–33.
[24] HORSCHIK, J., 1978: Steinzeug 15.–19. Jahrhundert. Von Bürgl bis Muskau. Dresden.
[25] KAŁAGATE, S., 1994: Ceramika z wieży rycerskiej w Witkowie, gm. Szprotawa, woj. zielonogórskie, stanowisko nr 6. In: Garncarstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych (Gruszczyńska, A.–Targońska, A., edd.), 161–184. Rzeszów.
[26] KAŁAGATE, S., 2009: Fragmenty naczyń kamionkowych pochodzących z badań stanowiska Luboszów 2, gm. Osiecznica, woj. dolnośląskie. In: …ad Oderam fluvium… Księga dedykowana pamięci Edwarda Dąbrowskiego (Gruszka, B., ed.), 387–397. Zielona Góra.
[27] KAMIŃSKI, R. et al., 2009: Kamiński, R.–Słowiński, S.–Uciechowska-Gawron, A., Badania w otoczeniu pałacu w Kaliszu Pomorskim. In: Acta Archaeologica Pomoranica III. XVI Sesja Pomorzoznawcza 22.–24. 11. 2007 r. Szczecin. Część 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych (Janowski, A.–Kowalski, K.–Słowiński, S., edd.), 345–364. Szczecin.
[28] KOWALSKI, S., 1987. Zabytki województwa lubuskiego. Zielona Góra.
[29] KRABATH, S., 2012: Europejskie ośrodki produkcji kamionki we wczesnych czasach nowożytnych. In: U źródeł bolesławieckiej ceramiki. Bolesławiec jako jeden z ośrodków garncarstwa środkowoeuropejskiego od XV do XVII w. (Bober-Tubaj, A.–Dušek, L.–Glinkowska, B.–Kutschera, J.–Louda, J.–Orawiec, T.–Palata, O., edd.), 263–328. Jelenia Góra.
[30] KOWALCZYK, A., 2012: Późnośredniowieczna i nowożytna ceramika kamionkowa z Poznania, Archaeologia Historica Polona 20, 191–218.
[31] KOWALCZYK, A., 2014: Naczynia kamionkowe z Poznania w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych. Poznań.
[32] KURNATOWSKI, S., 2015: Charakterystyka stanowiska i prowadzonych tam badań. In: Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX–XIV. Wyniki prac wykopaliskowych z lat 1954–1961 (Kurnatowski, S., ed.), 19–62. Warszawa.
[33] LEWCZUK, J., 2001: Perspektywy badań nad późnym średniowieczem i okresem wczesnonowożytnym w południowej części Środkowego Nadodrza, Silesia Antiqua 42, 149–176.
[34] LEWCZUK, J., 2008: Wyniki ratowniczych badań archeologicznych przeprowadzonych w Zielonej Górze na terenie Starego Rynku w kwietniu i maju 2008 r., Zielona Góra. Typescript in the archive of LWKZ in Zielona Góra.
[35] ŁASZKIEWICZ, T., 2003: Problematyka konserwatorstwa archeologicznego w działalności Muzeum w Międzyrzeczu w latach 1999–2000/2001. In: Archeologia Środkowego Nadodrza w ostatniej dekadzie XX wieku. Z badań pogranicza polsko-niemieckiego w aspekcie badań archeologiczno-konserwatorskich. Materiały z konferencji w Łagowie Lubuskim 12–13 września 2001 (Kałagate, S.–Jaszewska, A.–Groblica, S., edd.), 182–191. Zielona Góra.
[36] MACKIEWICZ, M., 2008: "Walka o miejsce na stole" – późnośredniowieczna ceramika luksusowa. In: Kultura materialna średniowiecza w Polsce (Kucypera, P.–Wadyl, S., edd.), 155–172. Toruń.
[37] MACKIEWICZ, M., 2012: Nowożytna ceramika artystyczna z badań archeologicznych przy kościele św. Piotra i Pawła na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. In: Nowożytny cmentarz przy kościele św. Piotra i Pawła na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu (lata 1621–1670) (Pankiewicz, A., ed.), 129–160. Wrocław (Wratislavia Antiqua 17).
[38] MAGDA-NAWROCKA, M., 1995: Mur obronny i fosa w Przewozie, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 36, 207–216.
[39] MECHELK, H.W., 1970: Stadtkernforschung in Dresden. Berlin.
[40] MICHALAK, A., 2010: Wieża rycerska rodziny von Warnsdorf w Witkowie, Z otchłani wieków 65/1–4, 167–173.
[41] MICHALAK, A., 2019: Arma Confinii. Przemiany późnośredniowiecznej broni na rubieżach Śląska, Wielkopolski, Brandenburgii i Łużyc. Zielona Góra.
[42] MICHALAK, A., 2020: Moc apotropaionu. Nie tylko o starożytnych reminiscencjach w średniowiecznym uzbrojeniu z terenu ziem polskich, Gremium 14, 19–38.
[43] MICHALAK, A., 2021: Wstępne sprawozdanie z badań zespołu zamkowego w Witkowie (sezon 2020). Zielona Góra. Typescript in the archive of LWKZ Zielona Góra.
[44] MILLER, D., 1987: Material Culture and Mass Consumption. Oxford.
[45] NAWROLSKA, G., 2011: Pucharek kamionkowy z "Grupy Falkego" znaleziony na Starym Mieście w Elblągu, Elbląskie Studia Muzealne 2, 140–147.
[46] NAWROLSKI, T., 1989: Średniowieczne naczynia kamionkowe typu Dreihausen, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 27/3–4, 467–512.
[47] NOWAKOWSKI, D., 2008: Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu. Wrocław.
[48] PAWLAK, P., 2007: Ceramika naczyniowa. In. Żerniki, gm. Kórnik, stan. 25: osadnictwo pradziejowe, wieś średniowieczna i folwark nowożytny (Pawlak, E.–Pawlak, P., edd.), 61–162. Poznań.
[49] PELA, W., 1997: A collection of decorated beakers from Pułtusk: a local invention or an attempt at imitation of imported stonewares? In: Imported and Locally Produced Pottery: Methods of Identification and Analysis (Buko, A., ed.), 111–123. Warszawa.
[50] PIEKALSKI, J.–WACHOWSKI, K., 2013: "Rodzime i obce" w krajobrazie kulturowym średniowiecznych ziem polskich, Archeologia Historica Polona 21, 127–167. https://doi.org/10.12775/AHP.2013.007 | DOI 10.12775/AHP.2013.007
[51] POBÓG–LENARTOWICZ, A., 1999: Kanonicy regularni na Śląsku. Życie konwentów w śląskich klasztorach kanoników regularnych w średniowieczu. Opole.
[52] RODE, H., 1999: Eine stempelverzierte Keramikgruppe des frühen 15. Jahrhunderts. Untersuchungen zu Typologie, Herkunft, Verbreitung und Bedeutung der Falke Gruppe. Typescript of Masters thesis, Institut für Prähistorische Archäologie der Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg. Halle-Saale.
[53] RODE, H., 2000: Neue Untersuchungen zur Keramik der "Falke-Gruppe". Ein Beitrag zur Erforschung der spätmittelalterlichen Steinzeugproduktion in Sachsen und der Oberlausitz, Keramos 169, 27–56.
[54] RODE, H., 2001: Die Keramik der Falke-Gruppe und ihre besondere Bedeutung für das Gebiet Ostsachens und der Lausitz, Neues Lausitziches Magazin 4, 7–22.
[55] RUSSOW, E., 2014: Die Klöster in der Stadt Reval (Tallinn). In: Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum. IX: Klöster (Gläser, M., ed.), 531–543. Lübeck.
[56] SCHWARZBERG, G., 2012: Von Luxus, Trunk und Propaganda – Spätmittelalterliche und frühneuzeitliche Figuralkeramik in Mitteleuropa. In: Masken der Vorzeit in Europa (II). Internationale Tagung Halle 19.–21. November 2010. Tagungen des Landesmuseums für Vorgeschichte Halle 7 (Meller, H.–Maraszek, R., edd.), 129–142. Halle.
[57] SCHWEDT, A. et al., 2003: Schwedt, A.–Mommsen, H.–Stephan, H.-G.–Gaimster, D., Neutron activation analyses of "Falke-group" stoneware, Archaeometry 45, 233–250. https://doi.org/10.1111/1475-4754.00106 | DOI 10.1111/1475-4754.00106
[58] SEDLÁČKOVÁ, L., 2018: Drobný střípek bohatě zdobené kameniny pozdní gotiky z Brna, BMD 31, 212–231.
[59] SIKLÓSI, G., 1983: Dreihausener Pokal von Székesfehérvár, Alba Regia 20, 153–168.
[60] SIKORA, M. et al., 2009: Sikora, M.–Wawrzyniak, P.–Augustyniak, H., Znalezisko dukata króla Macieja I Korwina w Kożuchowie, Lubuskie Materiały Konserwatorskie 6, 120–124.
[61] SKIBIŃSKI, S., 1999: Jelenia Góra, ul. Grodzka, Silesia Antiqua 40, 211–212.
[62] SŁOWIŃSKI, S., 2020: Naczynie ze szczecińskiego Podzamcza. Available from: http://encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Naczynie_ze_szczeci%C5%84skiego_Podzamcza, cit. 6. 4. 2021.
[63] STACHOWIAK, P., 2010: Wstępne sprawozdanie ze ścisłego nadzoru archeologicznego prowadzonego w związku z remontem zamku w Sulechowie, woj. lubuskie, Archeologia Środkowego Nadodrza VII, 263–267.
[64] STARSKI, M., 2009: Późnośredniowieczne naczynia gliniane z zamku w Pucku. In: Studia i Materiały Instytutu Archeologii UW (Scholl, T.–Scholl, J., edd.), 195–284. Warszawa.
[65] STEPHAN, H.-G., 2004: Badania nad ceramiką "grupy Falkego". Bogato zdobiona gotycka kamionka łużycka i jej środowisko archeologiczno–historyczne. In: Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego. Wratislavia Antiqua 6 (Piekalski, J.–Wachowski, K., edd.), 293–329. Wrocław.
[66] STEPHAN, H.-G.–GAIMSTER, D., 2002: Die "Falke-Gruppe". Das reich verzierte Lausitzer Steinzeug der Gotik und sein archäologisch-historisches Umfeld, Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters 30, 107–163.
[67] SZAJT, J., 2019: Naczynia grupy Falkego z Głogowa, Encyklopedia Ziemi Głogowskiej 79, 27–28.
[68] WACHOWSKI, K., 2013: Emblemata mediaevalia profana. Przykład Polski. Wrocław.
[69] WAWRZYNIAK, P., 2012: Najnowsze badania miast w województwie lubuskim. Wybrane przykłady, Archaeologia Historica Polona 20, 131–160.
[70] WOJCIECHOWSKA, I., 2017: Pierwsze znalezisko fragmentu naczynia kamionkowego "grupy Falkego" ze Stargardu, Materiały Zachodniopomorskie Nowa Seria XIII, 253–258.
